Automat nie taki straszny!

Polscy kierowcy powoli przekonują się do samochodów z automatyczną skrzynią biegów. Specjaliści branży motoryzacyjnej uważają, że to wskutek tego, że nasze drogi są stale zakorkowane, a w takich warunkach automat sprawdza się doskonale i wówczas można bardzo łatwo docenić jego zalety.

Kierowca, który przywyknie do automatycznej skrzyni biegów, bardzo rzadko decyduje się na powrót do samochodu ze skrzynią manualną. Dlaczego? Otóż nie trzeba nieustannie operować sprzęgłem i dźwignią zmiany biegów – wystarczy hamulec i gaz, a dla wielu to bardzo wygodne rozwiązanie. Ostrzegamy jednak, żeby przed podjęciem decyzji o zakupie automatu dobrze się zastanowić, bo koszty ewentualnych napraw są dosyć wysokie, a fachowców znających się na obsłudze takiej skrzyni biegów jest bardzo niewielu.  

Co to jest automat?

Automatyczna skrzynia biegów to skrzynia samoczynnie zmieniająca biegi w zależności od obciążenia silnika pojazdu. Skrzynie tego typu pozwalają na bardzo płynną jazdę, optymalizując przełożenia do obrotów silnika, a przy tym zwalniają użytkownika z konieczności ręcznej zmiany biegów. Pojazdy wyposażone w automatyczną skrzynię biegów osiągają większe przebiegi ze względu na mniejsze zmęczenie silnika. 

Typowy automat różni się od manualnej skrzyni biegów konstrukcją i sposobem przeniesienia napędu – skrzynia manualna posiada bowiem klasyczne sprzęgło, podczas gdy w skrzyniach automatycznych stosuje się inne rodzaje sprzęgieł, np. sprzęgło hydrokinetyczne. Automaty najbardziej popularne są w Stanach Zjednoczonych, gdzie zresztą powstały. Skrzynie automatyczne zyskują powoli popularność także w krajach europejskich.  

Budowa automatycznej skrzyni biegów

Typowa skrzynia automatyczna składa się z trzech podzespołów, którymi są kolejno sprzęgła do silnika, zespoły przełożeń i zespoły sterowania. Sprzęgła do silnika występują zwykle jako przekładnia hydrokinetyczna. To właśnie ten element zapewnia płynność przełożeń i prawidłowe dostosowanie obciążenia do mocy i momentu silnika, a dodatkowo amortyzuje także ewentualnie powstałe uderzenia skokowe w układzie. Zespoły przełożeń to elementy wykonawcze, które odpowiedzialne są za realizację przełożeń; są to zwarte układy planetarnych przekładni zębatych w których zmiana przełożeń następuje przez blokowanie różnych zestawów. Ostatnim głównym elementem składowym automatu jest zespół sterowania, czyli część układu sterowania elementami siłowymi przełożeń, która przyjmuje na ogół formę skomplikowanej płyty rozdzielczej hydraulicznej, lub kilku płyt, połączonych przewodami.  

Rodzaje skrzyń automatycznych

Skrzynie automatyczne różnicuje się ze względu na sposób sterowania, które zwykle dzieli się na cztery grupy. Pierwszą z nich są skrzynie hydrauliczne, które na podstawie bieżących parametrów jazdy i pracy silnika dobierają optymalne przełożenie całkowicie mechanicznie. Druga grupa to skrzynie hydrauliczno-elektryczne – to skrzynie hydrauliczne, tylko wzbogacone o elementy sterowania elektrycznego, co pozwoliło na zwiększenie ilości parametrów i blokad; dodano czwarty bieg – tak zwane sprzęgło konwertera (lock-up). Do trzeciej grupy automatów należą skrzynie hydrauliczne ze sterowaniem elektronicznym, w których większość funkcji sterowniczych i kontrolnych wykonuje układ elektroniczny – system wbudowany w główny komputer silnika. Ostatnią, czwartą grupą są skrzynie bezstopniowe, które bazują na różnych rozwiązaniach technicznych, ale podstawową różnicą jest brak ustawianych przełożeń. Z powodu trudności z przenoszeniem większych mocy, skrzynie takie są dość rzadko montowane w samochodach i zazwyczaj wykorzystuje się je w produkcji większości skuterów. Na ogół całość elementów sprzęgłowych, niezależnie od rodzaju skrzyni, pracuje 'na mokro' w specjalnym oleju, który spełnia funkcję medium sprzęgła klasycznego.  

Użytkowanie skrzyń automatycznych

Skrzynie automatyczne posiadają wybierak, który wprowadza skrzynię w żądany tryb pracy. Z lewarkiem związany jest wskaźnik włączonego trybu. Typowe skrzynie posiadają podstawową ścieżkę przełożeń o układzie P-R-N-D, która wymagana jest obecnie przez przepisy USA. Bardzo często podstawowemu układowi towarzyszą specjalne tryby, które zazwyczaj włączane są dodatkowymi przyciskami obok lewarka. Wszelkie operacje wybierakiem należy wykonywać na zatrzymanym samochodzie, z wciśniętym hamulcem głównym. Silnik uruchamia się zwykle wyłącznie na P i N; to samo tyczy się gaszenia silnika, gdzie także zaleca się wybranie pozycji P lub N i na zatrzymanym pojeździe, choć możliwe jest to na dowolnym położeniu wybieraka. Pozycja P/N jest najbardziej optymalna ze względu na rozładowanie ciśnienia siłowników i elementów sprzęgających – w innych pozycjach elementy te pozostają pod niekorzystnymi ciśnieniami i naprężeniami.  

Co oznaczają symbole na wybieraku?

Układ P-R-N-D dla użytkowników samochodów ze skrzynią manualną może być nie lada zagadką. Znaczenie poszczególnych symboli to:

• P (Parking) – pozycja, która wybiera się na czas parkowania/postoju; koła samochodu są wówczas zablokowane. Kierowcy, uwaga! - Przestawienie w czasie jazdy lewarka na pozycję P grozi gwałtownym wyhamowaniem kół oraz zniszczeniem przekładni! Przełożenie oznaczone literą P to także moment, w którym można uruchomić silnik.
• N (Neutral) – tak zwany bieg jałowy. Silnik nie napędza kół, lecz mogą one obracać się swobodnie. Nie należy jednak włączać luzu w trakcie jazdy. Eksperci proponują nie włączać biegu jałowego w czasie krótkich postojów. Dla skrzyni znacznie lepsze jest przytrzymywanie auta hamulcem.
• R (Reverse) – bieg wsteczny. Działa tak samo jak w autach ze skrzynią manualną. Oczywistym jest, że nie powinno się go włączać podczas jazdy do przodu.
• D (Drive) – tryb przeznaczony do jazdy. Skrzynia automatycznie zmienia przełożenia, między innymi w zależności od głębokości wciśniętego pedału gazu i obciążenia silnika. Przed wybraniem pozycji D należy wcisnąć hamulec – w przeciwnym razie samochód mógłby gwałtownie ruszyć do przodu. 

Należy uważać na ruszanie z głęboko wciśniętym gazem, z tak zwanym piskiem opon, co znacznie szkodzi przekładni automatycznej. Warto pamiętać, że w wielu samochodach można wybrać program sportowy, zimowy lub ekonomiczny – wybór należy do użytkownika.  

Zalecenia dla automatów

Samochód wyposażony w automatyczną skrzynię biegów ułatwia i uprzyjemnia jazdę – trzeba tylko nabrać odpowiednich nawyków, by nie zniszczyć skrzyni. Podstawowa zasada: nie należy jednocześnie naciskać gazu i hamulca, nie wolno także wrzucać w czasie jazdy luzu ani włączać biegu wstecznego, czy też pozycji P, zanim samochód całkowicie się nie zatrzyma. Błędy te są najczęściej popełnianie przez osoby przesiadające się z aut ze skrzyniami manualnymi. Warto wziąć sobie te uwagi do serca, bo mogą być one bardzo kosztowne w skutkach. Początkującym użytkownikom samochodów z automatyczną skrzynią biegów zaleca się dokładne zapoznanie się z fabryczną instrukcją obsługi posiadanego modelu, ze uwzględnieniem dopuszczonych obciążeń, możliwych trybów pracy, prędkości biegów i sygnalizacji problemów. 

Obsługa i naprawa

Skrzynie automatyczne wymagają regularnych wymian oleju – zwykle co 70-90 tysięcy kilometrów, choć producenci części błędnie twierdzą, że jest to niepotrzebne. Niestety jest to konieczność, jeśli chcemy, by nasz automat służył nam bezproblemowo długie lata. Bardzo trudną i groźną w konsekwencjach jest kwestia odpowiedniego doboru oleju, szczególnie w przypadku nowszych konstrukcji. Pomyłka grozi bowiem błyskawicznym zniszczeniem przekładni. W przypadku problemów ze skrzynią, wszelką obsługę i naprawę należy zlecić wyspecjalizowanym, renomowanym warsztatom, które po prostu wszystko zrobią tak, jak należy. Inne serwisy mogą nas narazić na kolejne koszty.